ÜMEYYE b. EBÜ’S-SALT’IN HAYATI ve TARİHSEL TEMA AÇISINDAN ŞİİRLERİNİN TAHLİLİ

Kur’ân-ı Kerim, hadis ve birçok yardımcı kaynaktan faydalanan İslâm tarihi, incelediği dönemlerin olaylarına ışık tutacak farklı unsurları da görmezden gelmemiştir. Bu noktada şiir; peygamberler siyer, nesep sosyo-kültürel hayata dair veriyi ihtiva eden önemli bir kaynak olarak dikkat çekmektedir. Ümeyye b. Ebü’s-Salt (öl. 8/630) ise hem Câhiliye dönemine de İslâmî döneme tanıklık etmiş yukarıda zikredilen temaları şiirlere sahip şairdir. Onun inanç durumu hakkında görüşler ortaya konmuştur. çerçevede onun; Hıristiyan, Yahûdi, Hanîf muvahhit olduğu şeklindeki söylemlerle karşılaşılmaktadır. Ancak Ümeyye’nin câhiliye döneminde gerçek olmakla birlikte, İslâm’ın gelişiyle birlikte sergilediği muhalif tavır diğer gerçektir. Tarih kaynaklarında, Ebü’s-Salt’a atfedilen konuları şiir bulunmaktadır. şiirler incelendiği zaman, tevhîd âhiret inancını ele alan başta olmak üzere; dünyanın yaratılışı, geçmiş kavimler peygamberlerin hayatları, bazı kültürel unsurlar, mersiye, medih neseb gibi konuların onun tarafından alındığı görülmektedir. özellikle peygamber yaşantılarına şiirlerinin muhtevaları üslûbu bunların ona ait olup olmadığı hususunda tereddütler çıkmaktadır. Örneğin Hz. Adem kıssasıyla ilgili şiiri şu şekildedir:
 “Ve hepsi O’nun izniyle Adem’e secde etti / Sadece lanetlenmiş, günahkâr kovulmuş olan bunu reddetti. “Kulların Rabbi dedi ki İblis’e: Çık oradan kovulmuş, lanetlenmiş yerilmiş olarak”
 Kur’ân ayetleri ile karşılaştırıldığı kıssası sunduğu bilgilerin, Kur’ân’daki bilgilerle çelişmediği görülmektedir: “Kuşkusuz sizi yarattık, ardından şekillendirdik, meleklere, “Adem’e edin” dedik. Bunun üzerine İblis dışında etti. O, edenlerden olmadı.” “Allah ki: ‘O hâlde derhal in! Zira senin orada büyüklük taslamaya hakkın yoktur. Hemen çık! Çünkü sen aşağılık kimselerdensin!” şiirlerinde Nûh daha detaylı alınmaktadır:
 “Akşamleyin tufan gönderildi su taştı. Onu kap yoktu. yüzüyor intikam isteyen ok Ve geçiyor denizi Her şey mucizeyle konuşmaya başladı karga horozun emanetini ihanetle karşıladı. Yedi günün güvercin O ki; tehlikelerden korkmayan cesaret gösterendi Denildi araştır bakalım yeryüzünü, Bulabilecek misin en uzak kısmında membaı kuru yeri Hızlıca uçarak gitti Ardından üzerinde kara, yapışkan çamur salkımı getirdi.”
 Ümeyye, Peygamber kıssalarından bahsettiği şiirlerinde, Arapların bilmediği çok lafız hikâye kullanmaktadır. şiirde geçen karga, horoz hikâyesi bu kabil örneklerden biridir. Ümeyye’nin, güvercinle kıssada eski kitaplardan Ehl-i kitabın sözlerinden etkilendiği söylenmektedir. ayrıntıda farklıklar bulunmakla konunun Tevrat’ta geçtiği hususa temas Cevâd Ali “eğer şiirlerin doğruysa” kaydını koyarak mevcut verilerin, kitap görüştüğüne onların kitaplarının içeriğini bildiğine delil olduğunu söylemektedir. Behcet Abdülagafûr konuyu değerlendirirken, Hûd Sûresi’nin 49. ayetine atıf yapmış kıssanın, dahil önce insanlar bilinmediğine işaret ederek iki ihtimal durmuştur: Ya bunları Kur’ân’dan okudu göre şiirlerini söyledi. bu, zayıf ihtimaldir. değildir sonradan adına uydurulmuştur. Daha kuvvetli gördüğü seçeneği şiirin, üslûbuna benzememesiyle gerekçelendirmektedir. Peygamber, toptancı yaklaşımdan durmuş muhtevasına değerlendirmiştir. şiirlerinden bazılarını onaylarken, anlayışla uyuşmayan Bedir’de öldürülen müşriklere ağıt söylediği yasaklamıştır. hakkında: “Şiiri Müslüman oldu, fakat kalbi inkâr etti” demiştir. Böylece muhtevasının İslâm’a genel anlamda uygun koymakla olmadığını ifade etmiştir. sırada aykırı